Verslagen
INFORMATIEVE RONDLEIDING FORT HONSWIJK
Fort Honswijk in Schalkwijk (ten zuiden van Utrecht) is het oudste en grootste torenfort. Niet voor niets maakt het fort (sinds 2021) deel uit van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Die is 200 kilometer lang met daarin vijf vestingsteden (onder meer Naarden) en ruim honderd forten waarvan Fort Honswijk er één is. Dit fort ligt aan de noordoever van de rivier de Lek in een kom achter de rivierdijk. De functie van het fort was om samen met het aan de andere kant van de Lek (zuidoever) gelegen Fort Everdingen de doortocht van de vijand over de Lekdijk te verhinderen en de sluis te bewaken die als toevoer diende voor het rivierwater waarmee het omliggende gebied opzettelijk onder water kon worden gezet (inunderen).
Alle kenmerken van een waterlinie zijn in Fort Honswijk te zien: het type fort met toren, bunkers, sluizen, inundatiekanaal, inundatievelden en dijken. Kortom, voor de liefhebbers redenen genoeg om juist dit fort te bezoeken.
Dat werd gedaan door leden van de Commandovereniging Midden-Nederland op zaterdag 13 april. In totaal meldden zich 21 personen aan waarvan er uiteindelijk 16 kwamen opdagen (vier afmeldingen en één persoon meldde zich niet af).
Rondleiding
Gids Johan van der Gun verraste de deelnemers met een uitgebreide rondleiding en een duidelijke deskundige uitleg. Er werd verzameld op de grote parkeerplaats van het fort. Het was een prachtige zonnige dag met 23 graden. Overigens heerst binnenin de ruimtes van het fort een constante temperatuur van circa 12 graden in de winter en 15 graden in de zomer, dus toch maar de jas aan.
Aan het begin van onze rondleiding kwamen we in een ruimte met maquettes. Aan de hand daarvan kregen we een goed overzicht van het gehele complex met een zeer duidelijke uitleg van onze gids. Zoals dat het water onze bondgenoot was om een bepaald gebied tegen de vijand te verdedigen. Het land werd dan moedwillig zo’n 40 tot 50 cm onder water gezet. Wie te voet kwam zakte weg en varen kon niet vanwege de ondiepte.
Het duurde wel dagen om een stuk land onder water te zetten. De sluizen moesten worden geopend en het duurde een tijd om het water naar de weilanden te laten stromen.
Geschiedenis
Ook ging gids Johan van der Gun nader in op de geschiedenis van het fort. Koning Willem II der Nederlanden gaf opdracht tot de bouw en dat is de reden waarom Fort Honswijk oorspronkelijk Fort Willem II heette. Het fort is gebouwd in de zogenaamde "Nieuwe Hollandse Stijl met de van bovenaf gezien de kenmerkende stervorm. Het heeft geen brug vanwege de waterkerende functie van de toegangsweg. De rijksmonumentale gebouwen van Fort Honswijk zijn circa 150 jaar oud en de bomvrije geschutstoren is 175 jaar oud. Een opknapbeurt was dringend noodzakelijk vanwege slechte voegen, kapotte stenen, versleten ramen, deuren en luiken en nog veel meer. Daarom werd enkele jaren terug begonnen met de restauratie. Nu ziet, zo blijkt uit de rondgang, het geheel er fraai uit.
Tekeningen
Binnenin het militaire complex zijn op de witgepleisterde muren circa driehonderd schilderingen, tekeningen en teksten aangebracht. Die zijn met potlood op de witsellagen en bakstenen gekrast. De meesten vallen niet op maar met het licht van de zaklantaarn van onze gids waren ze toch goed te zien. Het zijn tekens van gemobiliseerde militairen, geïnterneerde vluchtelingen en gevangengenomen krijgsgevangen en collaborateurs. De koude vochtige ruimtes hebben bijna geen ramen en zijn door de spaarzaam aangebrachte verlichting daardoor vrij donker. Overigens brandden vroeger in de munitiekelders olielampen. Die waren met elkaar verbonden met stalen luiken
Geschutstoren
In 1841 werd gestart met de bouw van de toren. Het is de oudste en grootste van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De bomvrije geschutstoren had oorspronkelijk drie verdiepingen voor een vrij schootsveld en om extra ver te kunnen schieten. De komst van zwaardere en betere kanonnen en de brisantgranaat maakten het bakstenen fort kwetsbaar. Daarom werd in 1887 gestart met noodzakelijke aanpassingen, die drie jaar duurden. De kwetsbare derde verdieping werd afgebroken en aan de oostzijde van de toren kwam een bouwwerk (contrescarpgalerij) met schietgaten en voorzien van een zware gronddekking voor bescherming tegen artillerievuur. De toren heeft een ronde vorm met metersdikke muren. Schoon drinkwater werd gekregen door regenwater dat werd gezuiverd door de zandlaag die op het fort lag en via een druipkoker naar de kelder sijpelde. Ook was er een bakkerij met een vernuftige uitlaat voor de dampen. Die was weliswaar gesitueerd vlak bij een klein aantal toiletten waar honderden militairen hun behoefte deden. Zo ging dat in die tijd!
Eerste concentratiekamp
Tijdens de mobilisatie van WO I waren in het fort Nederlandse militairen (550-650). Op de aarden wallen stonden kanonnen (34 stuks) opgesteld met daarbij nog mitrailleurs (10 stuks) en draagbare mortieren (14 stuks).
Opmerkelijk is dat Fort Honswijk het eerste concentratiekamp van Nederland werd. Dat was in 1935 toen personen verdacht van communistische activiteiten werden vastgezet. Dit als gevolg van een afspraak van Nederland met de Gestapo in Berlijn om inlichtingen op dit gebied uit te wisselen.
Ook waren in het fort Nederlandse soldaten gedurende de korte mobilisatie in 1939. Op 14 mei 1940 werd Fort Honswijk zonder slag of stoot ingenomen door het Duitse leger.
Na WO II zaten in het fort NSB’ers gevangen. Overigens is in het fort nooit gevochten.
De gemeente Houten kocht Fort Honswijk in 2016 voor het symbolische bedrag van één euro van het Rijk.
Vleermuizen
De toren huisvest volgens onze gids veel soorten vleermuizen. Het was de eerste dag dat wij de toren mochten betreden omdat ze niet gestoord mogen worden. Reden waarom in de winterperiode de toren beperkt toegankelijk is vanwege de winterslaap van de hier aanwezige vleermuizen.
Zoals gezegd vormden de Hollandse Waterlinies met onder meer Fort Honswijk een verdedigingsgordel. Door de opkomst van het vliegtuig ging die functie verloren. Gelukkig is het nu onderdeel van het UNESCO Werelderfgoed en kunnen we vandaag de dag nog dit unieke verdedigingswerk aanschouwen.
Te huur
Opvallend is dat ondernemers gebruik kunnen maken van een ruimte in Fort Honswijk. Daarvoor is een ondernemersgroep opgericht met als naam Fortificatie. De activiteiten van deze organisatie worden ontplooid onder de naam "Nachtfort”. Dit alles in samenwerking met de stichting Fort Honswijk. Het aanbod bestaat uit het verhuren van ruimtes voor (flex) werkplekken, vergaderingen, pop-up restaurants, culturele activiteiten, zakelijke en privé evenementen. Dankzij onze gids mochten we binnenin een kijkje nemen. Opvallend is de grote aandacht voor duurzaamheid. Zo zorgen zonnepanelen voor de vloerverwarming van deze ruimtes en zijn de ramen van dubbelglas.
Geschenk
Aan het einde van de rondleiding kon men bij de Koffiebar met zelfbediening een drankje nemen. Daarna bedankt Willem Vermeer gids Johan van der Gun voor zijn kundige uitleg. Namens onze vereniging overhandigde hij hem een vaantje met een ballpoint waarin de inscriptie staat: Commandovereniging Midden-Nederland.
Kortom, Fort Honswijk is een belangrijk historisch monument dat een rol speelde in de verdediging van Nederland en nu dient als een culturele en educatieve locatie voor het publiek.
Tenslotte ging het merendeel naar het zogeheten Pand Pannenkoek in Schalkwijk. Op het zonnige terras en omgeven door jonge ouders met kinderen trakteerde de vereniging ons op een drankje en borrelhapje. Al met al was het een zeer geslaagd evenement.
Auteur: Jan van Holten
Foto's zie foto-album
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Een verslag van Willem Vermeer)
Het tweede evenement van dit nog prille jaar, stond op de jaarplanning vermeld:
De Chinese Maaltijd.
De secretaris had voor een duidelijke routebeschrijving gezorgd en de plattegrond met parkeerplaatsen.
De afgesproken tijd van verzamelen was 17.00 uur.
Je hebt altijd mensen, die… of niet goed kunnen lezen…of te snel/half hebben gelezen… of voor de zekerheid wat vroeger van huis vertrekken, om zeker te zijn, dat ze op tijd bij de afgesproken plek arriveren.
Rens en Mariet Leijten waren al om 16.15 uur in Leerdam aanwezig en kort daarna arriveerden Nan en Rita van Steenkiste.
Dat kwam goed uit, zodat ze tot een uur of vijf aanspraak aan elkaar hadden.
Om even over vijven waren alle deelnemers aanwezig op 2 personen na.
Net op het moment dat we zouden bellen om informatie, kwamen Henk en Gerard Bolder binnen.
Toen Henk, Gerard wilde afhalen, bleek deze nog niet geheel klaar te zijn in het verzorgingstehuis.
Maar dat was na een half uurtje wachten voor Henk ook weer opgelost en konden ze vertrekken uit Nunspeet.
Al met al waren we om half zes compleet met 21 personen.
(Louis van der Linden rijdt Gerard Bolder op zijn plaats aan de lange dis… Danny Tang biedt de nodige hulp…)
Danny Tang (de eigenaar van China Garden Restaurant) had een lange tafel gecreëerd in het restaurant, waar alle 21 personen aan konden plaatsnemen.
Daarbij had hij ook al rekening gehouden, dat er twee personen met een rolstoel kwamen.
(Piet Mol, Cees van Wijk en Jan Middelkoop…)
( Louis van der Linden, Maria en Gijs Zwaan…)
We begonnen met een drankje en daarna werden we voorzien van de spijskaarten.
Het was de bedoeling dat er "à la card” gegeten kon worden, maar dat bleek in de praktijk wat lastig te zijn.
Ter plaatse werd (in overleg met Danny) besloten om het voorgerecht door de deelnemers zelf te laten kiezen.
Voor het hoofdgerecht werd collectief voor diverse gerechten gekozen, welke op grote schalen werden geserveerd.
Deze waren bestemd voor vier personen per tafel.
Uiteraard stonden er ook schotels met bami en nasi bij elke grote schaal.
Deze methode was makkelijker m.b.t. de voorbereidingen in de keuken.
Anderzijds konden wij allemaal gelijktijdig beginnen met eten.
En dat werd dan ook gedaan….
Het waren stuk voor stuk heerlijke gerechten.
Men schepte regelmatig een ander gerecht op het bord.
"Even proeven… ja zeg…, dit gerecht ken ik nog niet, maar het smaakt heerlijk”, hoorde je menigmaal.
(Grote schalen met diverse gerechten…)
(Mariet en Rens Leijten + Rita en Nan van Steenkiste…)
Na zo’n anderhalf uur genieten, kon de bediening de tafels afruimen.
Gezien wat er nog op de grote schalen lag, had iedereen goed gegeten en genoten.
Vervolgens werd de kaart gebracht, om een nagerecht te kiezen.
Bij de meesten ging de voorkeur uit naar een heerlijke ijscoup
De avond werd afgesloten met een kop koffie of thee.
Daarna werd er nog gezellig nagepraat (en kon men een beetje uitbuiken…)
Het was al half tien, toen de eerste mensen afscheid namen.
Dat was klaarblijkelijk het sein, om allemaal te gaan vertrekken.
(Nel Wammes plus Els van Maren en haar dochter…).
(Rita van Steenkiste en Henk Bolder…)
We mogen terugzien op een zeer geslaagd evenement.
Is zeker voor herhaling vatbaar… de tijd zal het leren.
Ik kreeg de volgende dag een mailtje van Henk Bolder, welke zijn waardering uitsprak over het geheel.
Echter stond er nog een aanvullend bericht…
Hij had Gerard avonds thuisgebracht in het verzorgingstehuis en hem in bed gelegd.
De volgende morgen kreeg hij telefoon vanuit het tehuis, dat Gerard hoge koorts had… een hoge bloeddruk en niet of nauwelijks aanspreekbaar was.
Daarop is hij met de ambulance naar het ziekenhuis in Harderwijk gebracht.
Daar werd geconstateerd, dat hij ook nog een blaasontsteking had.
Vandaag (13-2) contact gehad met Henk… Gerard had gisterenavond 1 snee brood op en herkende zijn vader… daarna viel hij weer in slaap.
Hij is nog erg vermoeid.
Wij wensen vanaf deze plaats Gerard van harte beterschap en herstel toe.
(Janske Vermeer, Mary van Geest, Mariet- en Rens Leijten…).
(Rien Wammes en Peter Hagenaars – nieuw lid…)
Het volgende evenement is de ALV, welke vrijdag 1 maart zal plaatsvinden.
Zaterdag 13 april vindt het bezoek aan Fort Honswijk plaats.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
